Waterschapsverkiezingen op 15 maart 2023

Door: Willem Rol, voorzitter Vogelbeschermingswacht “Zaanstreek”

Op 15 maart 2023 vinden waterschapsverkiezingen plaats. We kunnen dan stemmen voor de besturen van waterschappen. De Zaanstreek valt onder het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Haar kerntaken zijn waterbeheer en waterkwaliteit. Dat is zeer belangrijk voor natuur en landschap. Het waterpeil heeft grote invloed op weidevogels en het behoud van het veen. Maatregelen die wegens klimaatveranderingen noodzakelijk zijn voor de toekomst kunnen met geschikt habitat voor vogels worden gecombineerd. Daarom is het belangrijk om kandidaten te kiezen die hart hebben voor natuur en landschap.

Tot 2008 ben ik waterschapsbestuurder geweest. Daarna heb ik medewerking verleend aan Water Natuurlijk, KNSB (kano- en schaatsroutes) en de Molenfederatie (poldermolens). Ik ben lid van de kring van Vrienden van de Hondsbossche die jaarlijks een boek uitbrengt over de waterschapsgeschiedenis van Hollands Noorderkwartier.

Samenhang

Natuur en landschap hangen samen met waterbeheer en waterkwaliteit. Details in het beheer maken het verschil tussen winst of verlies voor planten en dieren. Belangrijke punten daarbij zijn:

• Het waterpeil in de broedtijd verhogen voor weidevogels.
• Cyclisch maaibeheer van rietlanden voor riet- en moerasvogels.
• Maaibeheer van dijken en bermen voor bloemen, vlinders en bijen.
• Vissterfte door maaiboten beperken; kwaliteit bij aanbesteding meetellen.
• Vismigratie: gemalen visvriendelijk maken en dammen verwijderen.
• Bruggen met minimaal 1,50 doorvaarthoogte voor kano- en schaatsroutes.
• Baggeren door op grotere schaal baggerspuiten in te zetten.
• Brakwaterverlandingsvegetaties t.b.v. onder andere heemst en lepelblad.
• Cultuurhistorisch erfgoed: regeling voor poldermolens.
• Otters: afspraken maken met beroepsvissers over visfuiken (bijvoorbeeld keer- of voorzetnetjes in de opening van een visfuik) en muskusrattenvangers over vangkooien (bijvoorbeeld otterringen of beeldherkenning).

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor rioleringen, inclusief vissterfte door riooloverstorten.

Klimaatadaptie

De hoge rivierstanden in 1993 en 1995 liepen kantje boord goed af. Daarna kregen dijken en waterberging meer aandacht. De hevige regenval in juli 2021 in Limburg en aanhoudende droogte in de zomer van 2022 nopen tot aanpassingen in het waterbeheer. Het IJsselmeer (inclusief Markermeer) is het grootste zoetwaterreservoir van Nederland en deze buffer is krapper dan gedacht. Daarbij komt dat extreme droogte nadelig uitpakt voor waterkwaliteit, bodemdaling en funderingen. Een delicate kwestie is de verdeling van schaars zoet water. De bakens moeten worden verzet. Dit kan variëren van het waterpeil verhogen in het IJsselmeer en de Lek tot opslag van regenwater in grondwater (minder tegels), regenbakken/tonnen, waterberging en sloten uitbaggeren. Bepaalde onderbemalingen kunnen tijdelijk overtollig regenwater bergen (blauwe diensten). Dat is ook gunstig voor vogels, vissen en amfibieën. Landschap Noord-Holland laat in de Uitgeesterbroekpolder zien dat tijdelijke inundaties in het vroege voorjaar veel grutto’s aantrekken

Waterpeil

Bodemdaling (inklinken van veen) en waterpeilverlagingen gaan haasje-over. Dat gaat gepaard met CO2-emissies, troebel water, verlies van habitat voor weidevogels en risico’s voor kwetsbare funderingen van historische lintbebouwing.

Bij onder- en blokbemalingen voltrekt de bodemdaling zich sneller. De ongelijke bodemdaling rukt op naar de historische lintbebouwing van Assendelft. Van het Actueel Hoogtebestand Nederland kunt u de situatie in uw woonomgeving aflezen. Het HHNK gaat over peilbesluiten, alsook vergunningen voor peilafwijkingen bij onderbemalingen. In het informatieve rapport ‘Waterhuishoudkundige blik op het veenweidegebied van Laag-Holland’ (2020) zijn de gevolgen van waterpeil scenario’s op een rijtje gezet. Het waterpeil volgt tot nu toe de bodemdaling voor de landbouw (100% peilindexatie). Bij andere waterschappen wordt de bodemdaling ten dele gevolgd, waaronder het waterschap Amstel, Gooi en Vecht (zij hanteert 75% peilindexatie). Weidevogels geven de voorkeur aan een drooglegging van maximaal 20 centimeter beneden het maaiveld.

Baggeren

Schouwen en baggeren zijn hoofdtaken van het HHNK. Het water is troebel. Opeenhoping van slib neemt toe. Dat komt door meerdere factoren zoals veenafbraak (als gevolg van lagere waterpeilen), uitspoelen van meststoffen en achterstallig onderhoud. Het HHNK is verantwoordelijk voor baggeren van hoofdwaterlopen, terwijl eigenaren voor de overige sloten (< 6 meter breedte) moeten zorgen. Dat loopt stroef. Ook in natuurterreinen wordt niet gebaggerd. Baggeren stagneert door te strikte regelgeving, weerstand tegen ontvangstplicht van bagger op de kant en tekort landdepots. Sinds 2003 is er beknibbeld op het budget voor baggeren.

De cyclus van baggeren is opgerekt of losgelaten. In collegeak-koorden valt zelden iets over baggeren te vinden. Partijen laten dit sloffen. Klimaatadaptie en waterkwaliteit zijn gediend bij regelmatig baggeren (bij voorkeur jaarlijks), op grotere schaal inzetten van baggerspuiten in samenwerking met agrariërs en aanwijzen van kleine landdepots.

Maaibeheer

Het HHNK heeft 1.400 kilometer dijken onder zijn hoede. In 2020 is het gestart met hooilandbeheer (maaien èn afvoeren) op dijken die een verbindingszone vormen tussen natuurgebieden. Op de Assendelverzeedijk en Hondsbossche Zeewering is ‘sinusbeheer’ (een slingerende manier van maaien èn afvoeren) geïntroduceerd voor vlinders, bijen en hommels. Bij rietlanden langs ringvaarten van droogmakerijen past het HHNK cyclisch maaibeheer toe, waarbij rietstroken deels wel en deels niet worden gemaaid, liefst kruislings aan weerszijden van de ringvaart. Het traject langs de Schermerringvaart tussen West-Graftdijk en Schermerhorn is daardoor rijker aan rietvogels: kleine karekiet (ongeveer 76 territoria), rietzanger (17 territoria), rietgors (8 territoria), bosrietzanger (6 territoria), snor (1 territorium). In april staan er zo’n 3.000 gewone dotterbloemen in volle bloei. Goed beheer werkt.

Lastenverdeling

We betalen twee soorten waterschapbelastingen, namelijk watersysteemheffingen en zuiveringsheffingen. De watersysteemheffingen worden omgeslagen over ingezetenen (108,16 euro per huishouden bij HHNK in 2022), eigenaren van woningen en bedrijfspanden (0,03830% van de WOZ-waarde), agrarische gronden (115,83 euro per ha) en natuurterreinen (5,31 euro per ha). Bewoners met een eigen huis betalen ongeveer 200 euro in Zaanstad, 250 euro in Oostzaan en 220 euro in Wormerland (op basis gemiddelde WOZ-waarde in 2021 plus omslag per huishouden). Volgens Vereniging Eigen Huis (VEH) betalen huishoudens zo’n 80% van de totale watersys­teemheffingen; dat is scheef. Huiseigenaren lopen hogere risico’s op schade aan funderingen door droogte, bodemdaling en lagere (grond)waterpeilen.

Inlichtingen

Eer komen kieswijzers voor waterschaps­verkiezingen. Ook kunt u informatie inwinnen bij HHNK, Vogelbescherming en ProDemos